Co to jest afazja?

Oto pierwszy z serii artykułów dotyczących afazji. Temat jest niezwykle szeroki, a na dodatek popularny, gdyż – niestety – afazja jest jedną z najczęstszych trwałych konsekwencji udaru.
Co to jest afazja?
Afazja to nabyte zaburzenie mowy spowodowane uszkodzeniem mózgu. Termin ten dotyczy zdolności mówienia i rozumienia mowy, czyli konstruowania wypowiedzi, dobierania słów, rozróżniania dźwięków, rozumienia znaczenia słów i zdań. Afazji towarzyszą zaburzenia czytania i pisania. Stopień zaburzenia każdej z tych umiejętności może być różny, w zależności od miejsca i głębokości uszkodzenia.

U większości osób afazja występuje po uszkodzeniu obszarów językowych w lewej półkuli mózgu. U osób leworęcznych afazja może się pojawić po uszkodzeniu prawej strony, choć nie zdarza się to często.

Skąd się bierze afazja?

Afazja jest spowodowana uszkodzeniem jednego lub więcej obszarów językowych w mózgu. Zaburzenia mowy zazwyczaj pojawiają się nagle i mogą być pierwszą oznaką udaru, wylewu lub urazu mózgu. W rzadszych przypadkach afazja nie pojawia się od razu, ale powoli narasta, np. w przypadku chorób degeneracyjnych lub powiększającego się guza mózgu.

Jakie są rodzaje afazji?

Wyróżnia się wiele typów afazji; powstało wiele klasyfikacji, które dzielą afazję w zależności od miejsca uszkodzenia, głębokości i występujących objawów. Przeciętny pacjent i jego rodzina zazwyczaj nie potrzebują definicji naukowych i dlatego w warunkach szpitalnych zazwyczaj mówi się o trzech lub czterech głównych typach afazji:

  • Afazja Broca

    (inne nazwy: afazja ruchowa, motoryczna, afazja Broki, agramatyzm). Osoby z afazją Broca zazwyczaj mają uszkodzenie w lewym płacie czołowym mózgu. Wypowiedzi takiej osoby bywają krótkie: mogą to być pojedyncze słowa lub krótkie zdania, które są wypowiadane z wyraźnym wysiłkiem. Pacjent z afazją Broca zazwyczaj dobrze rozumie, co się do niego mówi, wie też, co chce powiedzieć i stara się przekazać swoje myśli w krótki i precyzyjny sposób – dlatego często mówi zbitkami słów, a nie pełnymi zdaniami. Osoby cierpiące na afazję typu Broca często mają niedowład lub paraliż prawej połowy ciała (ręki i nogi), ponieważ w płacie czołowym znajdują się również obszary kontrolujące poruszanie ciałem.

  • Afazja Wernickego

    (inne nazwy: afazja czuciowa, sensoryczna). Ten typ afazji wiąże się z uszkodzeniem lewego płata skroniowego. Mowa osoby chorej zazwyczaj jest płynna, ale pozbawiona treści – może zawierać zniekształcone, a nawet nieistniejące słowa. Taki typ mowy często określa się mianem sałatki słownej lub żargonu afatycznego. Towarzyszą temu zaburzenia rozumienia – pacjent może nie rozumieć, co się do niego mówi, często nie ma też świadomości, że sam mówi niezrozumiale. Osoby z afazją Wernickego mogą być całkowicie sprawne ruchowo, ponieważ w płacie skroniowym nie ma ośrodków odpowiedzialnych za ruch.

  • Afazja całkowita (globalna)

    W sytuacji, gdy uszkodzona została duża część mózgu, obejmująca i płat czołowy i płat skroniowy, zaburzeniu ulega zarówno zdolność rozumienia, jak i mówienia. Osoba chora może nie rozumieć nawet najprostszych poleceń, a także nie jest w stanie nic powiedzieć, poza kilkoma wyrazami.

  • Afazja mieszana

    O afazji mieszanej mówimy, gdy w mowie pacjenta występują zarówno elementy afazji Broca, jak i afazji Wernickego i żaden z tych typów nie dominuje.

Afazja wygląda u każdego człowieka inaczej i dlatego diagnoza nigdy nie jest precyzyjna. Jeżeli u kogoś stwierdzono afazję Broca, oznacza to tylko tyle, że u tej osoby dominują objawy typowe dla tego rodzaju afazji. Jeżeli nie da się określić, jakie objawy przeważają, stosuje się ‘wytrych’ pod postacią określenia ‘afazja mieszana’.
Należy pamiętać, że afazja jest zaburzeniem zdolności językowych, a nie upośledzeniem umysłowym. Zdolności intelektualne pozostają na tym samym poziomie. Chory zasługuje na to, by traktować go jak osobę dorosłą, czującą i myślącą, taką, jaką był przed zachorowaniem. Nie jest to dziecko, za które trzeba podejmować decyzje, które trzeba na nowo wszystkiego nauczyć i we wszystkim wyręczać.
Na czym polega terapia afazji?
Terapią afazji zajmują się logopedzi i neuropsycholodzy. Terapia afazji rozpoczyna się od wykonania testów, które pozwolą określić, które zdolności językowe są zaburzone, a które są zachowane. Następnie terapeuta proponuje ćwiczenia, które mają dwa główne cele:
  • przywrócenie utraconych zdolności,
  • wykorzystanie zachowanych umiejętności do efektywnego porozumiewania się.
W pierwszym okresie po udarze terapia afazji skupia się na przywracaniu zdolności porozumiewania się. Po pewnym czasie poprawa staje się mniej widoczna. Wtedy terapia zmienia się. Pacjent uczy się radzić sobie w życiu z taką zdolnością porozumiewania się, jaką w danym momencie posiada. Ma on do dyspozycji wszystkie umiejętności, które nie zostały zaburzone lub które odzyskał w wyniku terapii i musi nauczyć się jak najpełniej wykorzystywać je w swojej codzienności.

Ćwiczenia dotyczą różnych technik komunikacji. Na przykład jeżeli pacjent nie mówi, ale rozpoznaje napisane słowa lub obrazki, można przygotować podręczny słownik-komunikator. Przy jego pomocy chory może wskazywać swoje potrzeby. Przy stworzeniu tego typu pomocy potrzebna jest współpraca między terapeutą, pacjentem, a jego rodziną. Zadaniem terapeuty jest również pomoc rodzinie w wypracowaniu najlepszych technik porozumiewania się. Neuropsycholog lub logopeda powinien także proponować ćwiczenia, które chory może wykonywać w warunkach domowych.

 

Zobacz także: