Mowa spontaniczna w różnych typach afazji
Jedną z pierwszych rzeczy, jakie badamy w gabinecie neuropsychologa i logopedy u pacjenta z afazją jest mowa spontaniczna – czyli badamy to, jak pacjent mówi sam od siebie. Już ta jedna wypowiedź może wiele nam powiedzieć na temat rodzaju i stopnia głębokości afazji u chorego po udarze lub innym uszkodzeniu mózgu.
Zdolność chorego do wypowiadania się oceniamy nie tylko w tym zadaniu, ale przez cały czas kontaktu z chorym – podczas powitania, swobodnej rozmowy o tym, czym pacjent chce się podzielić i w czasie odpoczynków między zadaniami.
Prezentowany obrazek to bardzo popularna scenka wykorzystywana do oceny mowy spontanicznej osoby z afazją. Osobę chorą prosimy o opowiedzenie tego, co się dzieje na obrazku w ciągu jednej minuty.
Oto prawdziwe wypowiedzi pacjentów pogrupowane w zależności od typu afazji:
Afazja ruchowa (inne nazwy to m.in.: afazja motoryczna, Broki, Broca, agramatyzm)
Występuje głównie przy uszkodzeniu lewego płata czołowego.
Pacjent 1.
Ona myje brudzi. Pan cukierki… tym… Stołek przewróci… Pani starsza talerze i … Z kranu… woda. No i tyle… no. Pogoda ciepła.
Cechy afazji ruchowej:
- Powolna mowa, słowa wydobywane z wysiłkiem.
- Unikanie wyrazów funkcyjnych (czyli spójników, zaimków, przyimków).
- W mowie dominują rzeczowniki, czasowniki są wyraźnie trudniejsze.
- Automatyzmy (są to krótkie szybkie wypowiedzi, ale niekoniecznie prawidłowe i spójne z treścią tego, o czym jest mowa).
- Rozumienie mowy jest względnie niezaburzone.
AFAZJA CZUCIOWA (inne nazwy: afazja sensoryczna, afazja Wernickego).
Występuje głównie przy uszkodzeniu lewego płata skroniowego, niekiedy także ciemieniowego.
Pacjent 1.Na tym obrazku jest pani, która przy… przy… przypadkiem wcale przypomina, przypowiedziała się. Ma talerze, tu łyżki, a w tej chwili łyżki się wylewały-ją, moczyła, woda się przelewa… I teraz przy… przy… Będzie spadać i jemu… ją potrącić za wylewanie wody, pani z naczyniem będzie… tu są osoby i łyżkę, i łyżki, daj ty siąść.
Cechy afazji czuciowej:
- Mowa płynna, spójna, urozmaicona pod względem słownictwa.
- Parafazje głoskowe i semantyczne (przestawianie się dźwięków, mylenie słów, używanie słów o podobnym brzmieniu lub znaczeniu zamiast tych właściwych).
- Żargon afatyczny (neologizmy) – przykładem może być stworzenie i użycie słowa “gotułka” zamiast “kucharka”.
- Mowa jest często niezrozumiała dla otoczenia.
- Rozumienie mowy jest w mniejszym lub większym stopniu zaburzone.
AFAZJA AMNESTYCZNA (anomia)
Występuje głównie przy uszkodzeniu lewego płata ciemieniowego, często także skroniowego.
Pacjentka 1.
No mama zmywa naczynia i… i leci… płyn… znaczy woda… kapie, ale tak bardziej… leci, a chłopiec chce zabrać ciastka, ale się… zakiwał się na tym drewnianym, do siedzenia… stołku i pada.
Cechy afazji amnestycznej:
- Jest to lżejsza odmiana afazji sensorycznej.
- Mowa w miarę płynna, zrozumiała.
- Częste omówienia – tak jak w tym przykładzie: “na tym drewnianym, do siedzenia” – dopiero potem pojawiła się właściwa nazwa – “stołek”, ukonkretnienia – najpierw przychodzi do głowy kategoria ogólna – “płyn”, dopiero potem następuje dopowiedzenie, że ten płyn to “woda” i w dodatku ta woda tak naprawdę nie “kapie”, a “leci”.
- Neologizmy – takie same jak w afazji czuciowej, choć pacjent najczęściej ma świadomość, że nie jest to dokładnie to słowo, którego chciał użyć.
- Dobre rozumienie
AFAZJA MIESZANA
Występuje przy różnych uszkodzeniach lewej półkuli mózgu, głównie czołowo-skroniowych.
Pacjent 1.Dziecko….. na stołek chodzi. …. Zarabia….robi……osoba podogo…..poda…daje rękę ale robi nie wiem, do stołku.
Cechy afazji mieszanej:
Jest to mowa o różnym stopniu płynności. Jest mieszanką powyższych typów afazji, mogą w niej występować cechy afazji ruchowej i czuciowej w różnym natężeniu. Jeden z typów afazji może dominować, wtedy dla wygody określamy ją mianem tej dominującej afazji lub mówimy (albo piszemy w dokumentacji) afazja mieszana z przewagą… (motorycznej, sensorycznej).
AFAZJA CAŁKOWITA (globalna)
Występuje w rozległych uszkodzeniach lewej półkuli mózgu, głównie czołowo-skroniowych.
Cechy afazji całkowitej:
Pacjent nie jest w stanie opisać obrazka. Nie mówi nic lub wypowiada pojedyncze słowa, sylaby lub dźwięki, często automatyczne (jest to tzw. embol).
Ten typ afazji występuje najczęściej bezpośrednio po udarze lub innym uszkodzeniu mózgu i wraz z upływem czasu i w miarę podjętej rehabilitacji ustępuje na rzecz mniej głębokiej formy – afazji ruchowej, czuciowej lub najczęściej mieszanej.
Istnieją również inne, rzadsze typy afazji – są to afazje transkorowe, przewodzeniowe. O nich napiszę szerzej innym razem.